АБЫЛАЙ ХАН

Арбасу.

Қасиетті абыз Бұқар жырау қазақ пен қалмақ арасындағы жүз жылдан асқан соғыстан халықтың шаршағанын ,қажығанын айтып налиды.Жеңіске бастайтын азамат бар ма екен?- деп мұңға шомады.

Диуана адам жүрегін тітіркентер қуанышпен жаңа бір соғыстың басталғанын жеткізеді.

“Жау шапты,жау шапты !” деген ұран даланы жаңғыртты.Қалмақтың Шарыш батыр бастаған қалың қолы ұлы даланың тылсым тыныштығын бұзып, халықтың есін шығарды.Шарыш қазақтардың намысына тиіп,өзіне қарсы келер жан тумағанын айтып мақтанады,қазақ батырларын жекпе- жекке шақырады.

Шарышқа қарсы шапқан бейтаныс жігіт Әбілмансұр сұрапыл жекпе-жекте жеңіске жетеді.Жоңғар батырының басы-Диуананың қолында! Шаттанған қазақ әскерін “Бұл батыр кім болды екен ?” деген ой мазалайды.

Әбілмансұр өзінің қиын тағдырынан сыр шертеді.Халықтың қуанышы мен алғысында шек жоқ.

“Жауды жеңбей қоймаймын.Батаңды бер,елім,соңымнан ер,құшағыңды жай!”дейді Әбілмансұр.

Тұтқында.

Аң аулап жүрген Әбілмансұр аңдасызда жаудың қолына түсіп қалады.

Қапас түнекте отырып,басына қонған бақыт құсынан қапыда айрылып қалғанын айтып,“Қайран елім,қайтадан жәбір-жапа көретін болды-ау” деп қамығады Әбілмансұр.

Оның ата-бабасының ерлігін айтып, елге сіңген еңбегін айтып,енді солардың ұрпағының торға түскенін айтып Диуана мәз болып,мазақ етеді.

Батырға ақылын айтып, жұбатып,намысын қайрап,жігер берген Бұқар жырау ғана оған тірек болады.

Қазақ батырының қасынан шықпай,шыр айналып,шырмауына түсірмек болған қалмақ ханы Қалдан Сереннің жалғыз қызы Алтын Үкі-Топыш түн жамылып Әбілмансұрға келеді, тәтті сөздерімен оның көңілін өзіне аудармақ болады.

Батырдың көңілін халқының болашағына деген алаңдаушылықтан басқа ешнәрсе селт еткізбейді. Арманы жүзеге аспаған Топыш “Тұтқынды жазалаңдар !” деп бұйрық беріп кетеді.

Туған жерін сағынып,қамығып жүрген Күлпәш-Күміс Үкінің сұлу келбеті Әбілмансұрдың жүрегін жылытып,жанын жадыратады.

Сөз-тартыс.

Қалмақ ханы Қалдан Серен өзінің сарайында жан адамнан жеңіліп көрмеген Шарыш батырдың басын алған қазақ батыры кім болды екен деген сұраққа жауап іздеуде...

Нөкерлерінің айтуынша, ол-күші мен қайратына жан шыдамайтын,

тәкаппар да талғампаз батыр.Орыс патшасы да,шүршіт мандарині де босатуын сұрайтындай ол кім болғаны?!

Қалдан Серен мен Әбілмансұрдың бетпе-бет кездесуінде екеуі де батырлығына ақылы сай,сөзге шешен,ойға терең тұлғалар екендігін көрсетеді.

Қалдан Серен Әбілмансұрға “Ахиреттің алдында ас-ұлы, қалаған кесеңнен дәм тат!” деп,алтын және күміс кесемен дәм ұсынады.

Риза болған Қалдан Серен “Күміс кеседен дәм татқаның-пейіліме риза болғаның,алтын кеседен дәм татқаның –ырысыма ортақтасқаның,екі дүниеде де алдыңнан шықсын ”! деп,алғысын білдіреді.

Өрлеу.

Халық өзінің ғайып болған ақсұңқарының қайта оралғанына,өшкен шырағының қайта жанғанына қуанып, той тойлауда.

Әбілмәмбет хан Әбілмансұрдың енді Абылай хан болатынын айтып,халықтан сүйінші сұрайды.

Елдің игі жақсылары Абылайды ақ киізге отырғызып, қошамет көрсетеді.

Саясат алаңы.

Көпшілік Абылай ханды марапаттап,мадақтауда.

Үйсін Төле бидің ел тыныштығын ойлап,алаңдап,“Кеңес құрып,іс қылар кезең келді”деп,арнайы шабарман жіберуі -Абылайды терең ойға батырды.

Айласы да көп,ақылы да мол Топыш сұлудың өзінің туған бауыры Лама Доржыны өлтіріп,жүрегін алдына тартуы-Абылайды қатты сескендіреді.

Бар арманы-Абылайдан бір ұл туып,екі елдің билеушісі ету екендігін айтып Топыш кетеді.

Елшілерді қабылдау басталады.

Орыс елшісі патшасының атынан Қызылжардағы жәрмеңкеге шақырып,Қалдан Сереннің ұлы Әмір Сана жайлы хабар білгісі келетіндігін жеткізеді.

Қытай елшісі де өз елінің падишасы Абылайды аспан асты елінің “Ардақты сайыпқыраны” атағымен марапаттайтынын жеткізіп,Әмір Сана хабарласып жатса –біз білмей қалып жүрмейік-деп өтініш тастады.

Әмір Сананың неліктен аспандап кетті бағасы?

Қалмақ оңай жау емес,басымызға зобалаң тілеп алып қайтеміз!

Имене кірген жас жігіттің Әмір Сана екенін оның келбетінің Күлпашқа ұқсап тұрғандығынан бірден таниды.

Абылай Әмір Сананы құтқару керек деп шешеді.

Ру басшылары Ботахан мен Жақай Әмір Сананы өздеріне беруін талап етіп, болмаса қалың қазақты қарсы қоятынын білдіреді.

Абылай олардың қоқан-лоқысынан сескенбей,екеуін де қамап тастауға бұйырады.

Не болса да,халық айтар шешімін!

Нартәуекел.

Халық көңілі қобалжулы.Хан шешімінің дұрыс еместігін айтып,елдің делебесін қоздырып жүргендер ханға қастық ойлауда.

Атылған оққа кеудесін тосып,жас батыр Жанақ ханды құтқарып қалады.

“Айыпты десең-тағыңды ал,жазалы десең-жанымды ал,бірақ тақты арға айырбастамаймын,халқым!” деп, Абылай әулие абыз Бұқардан әділ шешім күтеді.

Бұқар көпшілікке Абылайдың ел бостандығы мен тәуелсіздігін сақтап қалғанын ескертеді.

Бәтуаласу.

Хан сарайы.Тақ төрінде-Абылай,оң жағында Бұқар жырау бастаған билер,сол жағында-батырлар.Көмей Әулие атанған Бұқар халықтың тыныштығы үшін бірлікке шақырады: Елдің алауыздығын күтіп жүрген дұшпандар көп. Елдігімізді сақтап қалу үшін,Абылайдың соңынан ерейік.

Еліңді даудан сақта, жеріңді жаудан сақта, Абылай!