ПАТША ҚАЛЫҢДЫҒЫ

Жас патшаның көмекшісі Григорий Грязнойдың көңіл күйі жоқ. Жақын уақыттан бері ол ойнап күлуден жалыққан. Өмірінде бірінші рет ол махаббаттың дәмін татты. Григорийдің сүйіктісі Марфаға құда түсу ушін құдаларды жібергені бекер болды. Көпес Собакин Марфаның Иван Лыков мырзаға айттырылғанын айтып үзілді- кесілді бас тартты. Бәрін ұмыту үшін Григорий Малюта Скуратов бастаған әскери міндеттегі адамдарды өзіне шағын тойға шақырады. Олармен бірге патша емшісі Бомелий мен Иван Лыков та келеді. Қонақтар үй иесінің жарқындылығы мен қонақжайлығын айтып мақтайды. Жақында теңіздің арғы жағындағы елдерден келген Лыков көргенін айтуда. Өзінің әңгімесін ол данагөй патша Иван Васильевичке тілек сөз айтумен аяқтайды. Грязной өзінің қонақтарын әнші қыз-жігіттердің ән айтып, билеуімен көңілдерін көтереді. Таң атып келе жатады. Бәрі үйді- үйге тарасуда. Үй иесінің сұрауы бойынша Бомелий ғана қалады. Грязнойдың оған деген маңызды ісі бар. Үлкен көлемде сыйақы төлейтінін айтып, ол емшіден қызды өзіне қарату үшін дуалайтын дәрі тауып беруін сұрайды. Олардың әңгімесін Грязнойдың көңілдесі Любаша естіп кояды. Ол өзінің сүйіктісі оған суып қалғанын бұрында байқайтын. Енді Любашаны қызғаныштан туған күдік биледі. Өзінің бақытын ешкімге бермес және ол жауыз ажыратушы әйелден жақсылап кек алмақ.

Александровский ауылының көшесі. Қараңғы түсе бастайды. Жұрт монастрьдан шығып жатыр. Олардың ішінде Собакиндердің кілтшісі Петровнамен бірге Марфа мен Дуняша да бар. Марфаның бар ойы оның сүйікті жігіті Иван Лыков жайында. Бойжеткендердің әңгімесін екі салт аттылардың келуі бұзады. Жаңа келгендердің біреуі Марфаға тесіліп қарап тұрады. Бұл Иван Грязной. Марфа қымбат киімге оранған патшаны танымай қалады, бірақ өктемшіл көзқарасынан қорқады. Ымырт түсіп келеді. Көше бос қалады. Любаша Собакиндердің үйіне тығыла жақындап, терезеден сығалайды. Марфаның сұлулығы оны таң қалдырады. Грязной сұраған дуаланған дәріні умен алмастырып, Любаша өзінің күндесін өлтіруді ұйғарады. Любашаның есік қаққанына Бомелий шығады. Ол оның сұрағанын орындайтынын айтып, бірақ ақысына одан өзіне деген махаббатты талап етеді. Любаша ашумен оның талабынан бас тартады. Бірақ үйден шыққан Марфаның жайбарақат қуанышты күлкісі Любашаның жаңадан жанын жегідей жей бастайды. Ашу үстін де ол сұмдық мәмілеге келіседі.

Собакиндердің үйі тойға дайындалуда. Той өтөтетін уақыт келді, бірақ сарайдың ең көрікті қыздарын жинаған патшаның қалыңдықпен танысу кеші кедергі етті. Лыков мазасызданады. Грязнойдың да тынышы кетті. Ақырында Марфа патшаның қалыңдықпен танысу кешінен келеді. Жігіт пен қалындықты құттықтап бәрінің көңілдері жайланады. Осыны пайдаланған Грязной білдірмей Марфаның ыдысына дәріні қосады. Аяқ астынан Малюта боярлармен келеді, ол патшаның ғашықтар үміттенгендей Дуняшаны емес, Марфаны жар етіп таңдағанын айтады.

Патшаның үйіндегі палата. Қызының айықпас дерті туралы қайғырған Собакиннің қайғылы ойы Грязнойдың келуімен бұзылады.

Әскери міндеттегі адам Марфаға азаптаудың арқасында Лыков патша қалындығын улағандығын мойындағаны және патшаның бұйрығымен өлтірілетіндігін айтады. Марфа қайғыға төзе алмайды. Ақылынан алжасуы соншалық оған, алдында тұрған Грязной емес, сүйікті жігіті Ваня болып көрінеді. Ол оған өзінің керемет түсін айтады. Марфаның алжасқанын көрген Грязной үмітінің үзілгеніне көзі жетеді. Сүйіктісін дуалаудың орнына оны өлімге душар етті. Марфаны улағанын және жазықсыз Лыковты қаралағанын түсініп, сүйіктісінің қиналғанын көріп, ол жан күйзелісіне төзе алмас. Жиналған жұрт ішінен Любаша өзінің дәріні умен алмастырғанын мойындай жүгіріп шығады. Ашуға булыққан Грязной Любашаны өлтіреді.